فولکلور یا فرهنگ عامه عبارت است از علمی که به بررسی آداب ، رسوم ، داستان های عامه ،چیستان ها ، ضزب المثل ها، موسیقی ، تصنیف های مردم یک ناحیه می پردازد. داستان ها و افسانه های عامیانه نقشی بسیار پر رنگ در فولکلور هر ناحیه ای دارند و معمولا یک داستان یا افسانه با اندکی تغییرات در نواحی گوناگون روایت می شود . بسیاری از کودکان دهه ۴۰ و ۵۰ خاطره ای خوش از قصه گویی های مادر بزرگ ها و مادران خود دارند. دوره ای که تلویزیون چندان فراگیر نبود و در جاهایی هم که به آن دسترسی داشتند زمان محدودی در طول روز به برنامه های کودک اختصاص داده می شد. ما کودکان آن دوره اکنون بزرگ شده ایم و صاحب فرزند و دنیا هم بسیار دگرگون شده است . کودکان امروزی دسترسی آسان و گسترده ای به انواع رسانه های دیداری و شنیداری دارند. شخصیت های داستان های کارتونی اکنون ذهن و فکر کودکان ما را تسخیر کرده اند. نمی خواهم بگویم این بد است یا خوب . واقعیت این است که اصلا اهمیتی ندارد که ما چه قضاوتی داریم . چون دنیای رسانه  کار خود را می کند بی آنکه کاری به نگرانی ما داشته باشد. ولی می شود از دید دیگری نیز به آن نگریست . با توجه به سابقه درخشان ایرانیان در ادبیات جهان آیا ما هم می توانیم سخنی در خور توجه کودکان امروزین عرضه کنیم؟ آیا شخصیت های داستان های ما هم می توانند جایی در میان قهرمانان دنیای کودکان داشته باشند. ادبیات فولکلور ایران پر بار و ریشه ای به ژرفای تاریخ بخش بزرگی از تمدن های بشری دارد. ولی متاسفانه شیوه نقل و بیان این فولکور ( رسانه ) قرن ها ست که دست نخورده مانده است . بررسی و گردآوری فولکلور ایران را خاورشناسان که کارشان بیشتر جنبه پزوهشی داشته آغاز کردند و پس از آنان پژوهندگان ایرانی چون کسروی و صادق هدایت با شیوه ای علمی به  این رشته پرداختند. دکتر پرویز ناتل خانلری سر دبیر مجله سخن در دهه ۲۰ را می توان آغاز گر جنبش همگانی در راه جمع آوری فولکلور نواحی ایران دانست . در شماره های سوم تا ششم دوره دوم انتشار این مجله ( اسفند ۱۳۲۳ تا خرداد ۱۳۲۴ ) مجموعه مقالاتی از صادق هدایت درج شد که شیوه علمی مطالعه و جمع آوری فولکلور نواحی را به پژوهندگان می آموخت و آموزگاران ، دانش آموزان و همه علاقه مندان را به گردآوری فولکور ناحیه ای که در آن زندگی می کنند تشویق می کرد. پس از این بود که کوشش و جنبشی بزرگ در راه گردآوری فولکلور ایران به همت همه ی علاقه مندان آغاز شد .

 ضمن گرامیداشت همت و کوشش ده ها تن از مردان و زنان این سرزمین که سال های بسیاری از عمر خود را در نشریات ، برنامه های رادیویی و بنیاد های ناسودبر صرف پژوهش در فولکلور ایران کرده اند ؛ در این نوشتار کوتاه فهرست وار به کوشش  پژوهندگانی می پردازم که حاصل کارشان کتاب های ارشمندی شده که سالهاست آذین بخش کتابخانه دوستداران فرهنگ عامه، نوجوانان و جوانان است. علاقه مندان به جزییات و ماجراهای بسیار این کوشش ها می توانند به جلد سوم کتاب ارزشمند ” از نیما تا روزگا ما ” نوشته یحی آرین پور مراجعه کنند.

حسین کوهی کرمانی

کتاب چهارده افسانه تاریخ چاپ ۱۳۱۴ ،افسانه های شیرین و دلپسند روستایی که از ده نشینان و شبانان حدود کرمان و کاشان و اصفهان شنیده بود.

صادق هدایت

اوسانه و نیرنگستان چاپ ۱۳۱۰ و ۱۳۱۲ .

فضل الله صبحی

روز چهارشنبه چهارم اردیبهشت ماه سال ١۳١٩ش، ساعت شش بعد از ظهر، دستگاه پخش صدای تهران (رادیو ایران) گشایش یافت و روز جمعه ششم اردیبهشت ماه، صبحی مهتدی، “پدر بچه ها”، نخستین سلام خود را خطاب به فرزندان خویش فرستاد و نخستین قصه اش را به نام “عمو ماندگار” از رادیو ایراد کرد. ایشان ضمن قصه گویی کوششی را آغاز کرد برای گردآوری افسانه های محلی ایران که نتیجه آن کتاب معروف افسانه ها بود. این مجموعه در دو جلد طی سال های ۱۳۲۳ و ۱۳۲۵ چاپ شدند .

جلد یکم افسانه ها شامل داستان های گل خندان، نمدی، بُزی، راه و بی راه، خیر و شر، مرغ سعادت، سعد و سعید، گل زرد، نخدو، جستیک نخودی، نخودی و دیو، گوسفندی، رمال باشی، خاله قورباغه، خاله گردن دراز، سکینه آوردی و جلد دوم شامل نمکی، ملی، نمکک، ملک خسرو، ماه پیشانی، کره دریایی، گاو پیشانی سفید، نارنج و ترنج، نارنج، شاه و وزیر، چل گیس، چل گره مو، کچلک، بوعلی، قاطر و آفتابه، سنگ صبور، مرد سه زنه بودند . این دو مجموعه را بسیاری از نهاد های علمی و پژوهشی سراسر دنیا در آن زمان ستودند.

سپس صبحی دو دفتر دیگر به نام افسانه های کهن از کهنه ترین و اصیل ترین افسانه های نغز فارسی را که به قول خود “از سینه ها بیرون کشیده و بر کاغذ آورده بود” با روایات مختلف فراهم آورد و جلد نخست آن را در مهر ماه سال ١۳٢٨ش و جلد دوم را با مقدمه ای از یان ریپکا خاور شناس چک، در سال ١۳۳١ش چاپ کرد.

جلد نخست افسانه های کهن بیست داستان یکی بود یکی نبود، دویدم و دویدم، یز زنگوله پا، گرگ و هفت بزغاله، بلبل سرگشته، خاله سوسکه، کک به تنور، خروسک پریشان، کلاغ لج باز، غوزه، گنجشک، دم دوز، پیره زن، کدو قلقله زن، کدو، شیر شکر، روباه و لک لک، شیخ روباه، زور، گنجشک دنبک زن و جلد دوم هجده داستان روباه پیر، پوپک، روباه سیاه پوش، شغال، روباه و خروس، سگ پیشنماز، کلاغ و روباه، لج باز، عروس و مادرشوهر، پیله ور، شاه زاده و مار، ملک ابراهیم، شغال بی دم، پیره زن و شغال، دیوانگان، عروس و مادر شوهر خل، دختر قاضی، گرگ خون خوار و روباه، افسون کار بودند و در نوروز ۱۳۳۰ نیز افسانه دژ هوش ربا را منتشر کرد.

کتاب “افسانه ی دژ  هوش ربا” که از داستان های باستانی ایران بود، جلب توجه زیاد کرد. دانشمندان جهان آن را پسندیدند و اتحادیه ی کتاب خانه های امریکا آن را جزو کتاب های با ارزشی که در کشورهای مختلف جهان برای کودکان نوشته شده است انتخاب کرد و در شهر بالتیمور و سپس در واشنگتن به معرض نمایش گذاشت. صبحی این افسانه را در میان قصه هایی که از گوشه و کنار کشور برایش فرستاده بودند یافت و با مطالعه ی آن دریافت که این داستان همان است که آن را جلال الدین محمد بلخی در دفتر ششم مثنوی آورده ولی به پایان نرسانده است.

 امیر قلی امینی

امینی ابتدا به گردآوری امثال و داستان های امثال پرداخت و چون کارهایش مورد تشویق و استقبال واقع شد، از همان هنگام به فکر گردآوری قصه ها و افسانه های محلی افتاد.کتاب “سی افسانه” به گفته ی مولف، مجموعه ی کوچک و مختصری از افسانه های زیادی است که وی به زبان محلی اصفهان و بختیاری گردآوری کرده، ولی چون چاپ خانه های اصفهان مجهز به حروف اعراب دار نبوده اند، ناگزیر شده که افسانه های مزبور را که پیش از آن به زبان محلی مردم اصفهان نوشته شده بوده به لفظ قلم برگرداند تا چاپ آسان شود.

 آنچه در این نوشتار بسیار کوتاه آمد فشرده ای بود از روایت استاد یحی آرین پور از بخش افسانه های فولکلور ایران . از اینرو، فولکلور ایران معدنی از الماس است که باید با دقت و ظرافت از آن بهره برداری کرد به دیگر سخن باید آنرا با زبان و شیوه امروزی در غالب رسانه سرگرمی به جهانیان عرضه کرد.